Từ bên trong căn nhà vang lên tiếng động bất ngờ, kéo theo một giọng nói căng thẳng:
"Ai ngoài đó?"
Mộng Vân Thường
Lê Tri gọi khẽ, giọng mềm như gió thoảng: "Trân Trinh?"
Giọng nữ bên trong lập tức căng thẳng hơn: "Cô là ai?"
Một đôi tay thô ráp nắm chặt lấy song sắt nơi ô cửa nhỏ, rồi gương mặt của một cô gái trẻ lộ ra — làn da rám nắng vì gió mưa, lốm đốm tàn nhang, có phần thô ráp, nhưng đôi mắt lại sáng trong đến kỳ lạ, như giấu cả một ngọn lửa đang cháy rực trong đáy lòng.
Ánh mắt cô ấy đầy cảnh giác, nhưng khi thấy người ngoài là một cô gái, vẻ căng thẳng liền dịu đi phần nào.
"Tôi chưa từng gặp cô. Sao cô vào được đây?" Cô gái hỏi, giọng vẫn đề phòng.
Lê Tri mỉm cười dịu dàng, cố xoa dịu bầu không khí: "Đừng sợ. Tôi không có ý xấu. Tôi là người trong đoàn hát, hôm qua tụi tôi có biểu diễn ở làng của cô."
Có lẽ vì ánh mắt của Lê Tri quá chân thành, nên sự đề phòng trong mắt Trân Trinh dần tan đi. Cô mím môi, có phần tò mò: "Có đoàn hát đến à? Không lạ, tối qua tôi có nghe thấy tiếng hát. Nhưng... cô tìm tôi làm gì?"
"Tôi đến để mời cô đi xem hát." Lê Tri nói thẳng. "Tối qua cả làng đều đi. Đoàn tụi tôi diễn hay lắm. Nếu cô không xem thì tiếc thật."
Trân Trinh cúi đầu, lắc đầu nhè nhẹ: "Cảm ơn... nhưng tôi không đi được."
Lê Tri tiến gần hơn, nghiêng đầu nhìn qua khe cửa sắt: "Cô bị nhốt ở đây à? Đã làm gì sai sao?"
Trân Trinh không đáp, chỉ thì thầm: "Cô đi đi... Nếu bố mẹ chồng tôi về mà thấy cô, họ sẽ nổi giận."
"Đừng lo." Lê Tri mỉm cười. "Tôi có người canh bên ngoài rồi. Nếu họ về bất ngờ thì tôi trèo tường chạy."
Câu nói khiến Trân Trinh ngỡ ngàng bật cười — nụ cười lộ ra hai chiếc răng khểnh xinh xắn, mang theo chút bối rối hiếm hoi: "Cô đến đây chỉ để mời tôi đi xem hát thôi sao? Nhưng... hình như tôi không quen cô mà?"
"Cứ gọi tôi là Lê Tri." Cô chìa tay ra, mỉm cười chân thành. "Giờ thì quen rồi."
Trân Trinh nhìn cô một lúc lâu, rồi khẽ đưa tay ra qua khe sắt, đầu ngón tay nhẹ nhàng chạm vào tay Lê Tri, chạm như sợ hãi, như khao khát.
"Lê Tri... là chữ gì vậy?"
"Lê trong ‘lê minh’ – bình minh. Tri trong ‘tri thức’ – hiểu biết."
Trân Trinh ngượng ngùng: "Xin lỗi... tôi chưa từng đi học, không biết hai chữ đó viết thế nào. Nhưng tên cô... đẹp lắm." Cô ấy lẩm nhẩm lại, như sợ quên mất: "Tri thức... chắc cô được đi học rồi nhỉ?"
Lê Tri gật đầu.
Trân Trinh ánh lên vẻ ngưỡng mộ, đôi mắt sáng rỡ: "Thật tốt... Tôi từng nghe người ngoài nói, phụ nữ bây giờ có thể đi học — tiểu học, trung học, cả đại học nữa... có thật không?"
"Ở làng cô không có trường học à?" Lê Tri hỏi lại.
"Có chứ. Nhưng chỉ con trai mới được học. Phụ nữ không được đi học chữ."
Tia nghiêm nghị thoáng qua trong mắt Lê Tri: "Tại sao?"
"Trưởng làng nói, phụ nữ không cần biết chữ, chỉ cần biết chăm chồng dạy con là đủ." Trân Trinh lại cười, nụ cười phai nhạt như nắng chiều. "Nhưng tôi cũng từng nghe đọc sách. Là trưởng làng đọc cho chúng tôi nghe. Một quyển tên 'Nữ giới', một quyển 'Nữ đức', còn có cả 'Liệt nữ truyện'. Cô đã đọc chưa?"
Lê Tri khẽ lắc đầu. "Tôi chưa từng đọc mấy quyển đó."
Trân Trinh ngạc nhiên: "Thật sao? Nhưng... cô từng đi học rồi mà?"
"Phụ nữ bên ngoài không đọc mấy quyển đó nữa." Lê Tri nhìn thẳng vào mắt cô. "Chúng đã bị loại bỏ từ lâu rồi. Chúng không đúng. Không ai đọc nữa cả."
Đôi mắt Trân Trinh mở to, như không thể tin nổi. Một lúc lâu sau, cô mới lặng lẽ hỏi:
"Vậy... các cô đọc gì?"
"Chúng tôi đọc Lỗ Tấn, đọc về thiên văn, địa lý, toán học, sinh học, lịch sử, ngoại ngữ — mọi thứ. Ngoại trừ mấy cuốn kia, thứ gì cũng có thể đọc."
Trân Trinh nhìn cô, ánh mắt dần mềm lại. Rồi thì thầm: "Tuyệt vời thật..."
Lê Tri nhìn thẳng vào mắt cô: "Cô có muốn đi học không?"
"Muốn chứ!" Trân Trinh đáp ngay, nhưng niềm vui chưa kịp sáng đã vụt tắt. Giọng cô trầm xuống: "Nhưng tôi không thể... tôi sắp c.h.ế.t rồi."
